Millîye’nin Anlamı Nedir? Slogan Değil, Zor Bir Hesap
“Milliye’nin anlamı nedir?” sorusu kulağa basit geliyor; oysa cevabı, dilin, tarihin ve siyasetin iç içe geçtiği karmaşık bir düğüm. “Millîye”, bugünün gündelik Türkçesinde tek başına sık kullandığımız bir kelime değil; ama izini her yerde görürsünüz: “Kuvâ-yi Milliye”, “milli irade”, “milli çıkar”, “milli değerler”… İşte tam burada tehlike başlar. Anlamın bulanık olduğu yerde, güç sahipleri kendi anlamlarını dayatır. Benim iddiam şu: “Millîye”yi tarihsel ve dilsel bağlamından koparmadan yeniden düşünmeden, “milli” adına konuşmak siyasal bir kolaycılıktır.
Dilsel Arka Plan: ‘Millet’ten ‘Millî’ye, Oradan ‘Millîye’ye
“Millet” kelimesi, Osmanlı-Türkçesindeki geniş tarihsel bagajıyla bugün de hayatımızda. Ondan türeyen “millî”, “ulusa ait olan, kamuya mal olmuş” anlamına gelir. “Millîye” ise daha arkaik bir form; özellikle Osmanlıca izafet yapılarında (ör. “Kuvâ-yı Milliye”) karşımıza çıkar. Buradaki “-yi” bağlayıcı unsurdur; “millîye” ise “milli olan”ın niteleyici biçimidir. Modern Türkçede aynı anlam alanı “milli” ile karşılanır; fakat tarihsel metinlerde “millîye” formu, kavramın siyasal-toplumsal vurgusunu daha görünür kılar. Bu yüzden “Milliye’nin anlamı nedir?” diye sormak, yalnızca sözlük işi değil; bir rejim dili, bir meşruiyet tekniği tartışmasıdır.
Kavramın Siyasî Yükü: Kimin ‘Millî’si?
“Millî” (veya tarihsel formuyla “millîye”), kulağa kapsayıcı gelir: Hepimizin ortak paydası. Ama tam da burada kritik soru patlar: Kimin ortak paydası? Hangi kimlikler, sınıflar, diller, inançlar bu “milli” şemsiyenin altında kabul edilir; hangileri kenara itilir? “Millîye” kavramına dayanarak kurulan siyasal dil, sıklıkla bir “biz” tanımı üretir. Bu “biz”, karar alırken çoğulluğu temsil ettiğini iddia eder; pratikte ise muhalefeti “milli olmayan”, “gayri milli”, hatta “yerli ve milli olmayan” diye etiketlemeye meyillidir. İşte zayıf nokta burada: “Millîye”nin sınırları tartışmaya kapatıldığında, kavram birleştirici olmaktan çıkar; dışlayıcı bir damgaya dönüşür.
Tarihsel İz: “Kuvâ-yi Milliye”den Bugüne
“Kuvâ-yi Milliye” örneği bize şunu hatırlatır: “Millîye” tarihsel olarak, işgal karşısında yurtta savunmayı, yerel inisiyatifi, yani halkın öz gücünü işaret eden bir örgütlenme ruhuydu. Bu ruh, devlete meşruiyet veren bir toplumsal enerji üretti. Peki bugün? “Milli” kelimesi aynı kuvveti mi taşıyor, yoksa tam tersi yönde mi kullanılıyor? Eğer “milli” söylem, hesap verebilirliği değil itaati büyütüyorsa; farklılıkları yan yana getirmek yerine “makbul vatandaş” kalıbını dayatıyorsa, o ruhun gölgesinde yaşıyoruz demektir.
Zayıf Yön 1: Belirsizliğin Gücü—Siyasetin Rahatı
“Millîye ne demek?” sorusuna net, operatif bir tanım getirmeden politika yapmak çok rahattır. İktidar, her talebi “milli” diye parlatabilir; her itirazı “milli menfaate aykırı” diye bastırabilir. Belirsizlik, denetimi kolaylaştırır; çünkü kurallar değil, etiketler konuşur.
Zayıf Yön 2: Çoğulluğun Silinmesi
Millî söylem, çoğu kez tek bir karakter ve tek bir hikâye dayatır. Oysa toplum; sınıfsal, etnik, kültürel, bölgesel ve cinsiyet temelli farklılıkların toplamıdır. “Millîye” bu çoğulluğu temsil etmediği an, “birliğin” bedelini görünmeyenlerin ödediği bir sessizlik rejimi üretir.
Zayıf Yön 3: Sembollerin Ekonomisi
Bayrak, marş, resmî törenler, “milli” etiketiyle kutsanır. Semboller değerlidir; ama tüm siyasetin sembole indirgenmesi, somut adalet taleplerini eritir. Yoksulluk, eşitsizlik, liyakat gibi çıplak sorunlar, “milli gurur” anlatısının alkışında görünmez hâle gelir.
Tartışmalı Noktalar: Kavramı Nerede Yeniden Kuracağız?
– “Milli çıkar” kimin çıkarıdır? İhracatçının mı, emekçinin mi, doğanın mı?
– “Milli irade” sandık günü çoğunluk olmak mıdır, yoksa her gün azınlığın da hakkını koruyan kurumsal bir etik mi?
– “Milli güvenlik” söylemi, demokratik denetimi aşındırmak için ne sıklıkta devreye sokuluyor?
– “Milli eğitim” gerçekten eşit fırsat mı sunuyor, yoksa tek tip vatandaş mı üretmek istiyor?
Eleştirel Bir Ölçüt: Millîye’yi Üç Testten Geçirelim
1) Kapsayıcılık Testi
“Millîye” adına atılan her adım, en zayıfın haklarını genişletiyor mu? Evetse, “milli”dir. Değilse, yalnızca “milli” etiketi taşıyan bir çıkar paketidir.
2) Şeffaflık Testi
“Milli proje” denilen şeyin bütçesi, hedefi, ölçülebilir çıktıları kamuya açık mı? Değilse, sembol ekonomisinin bir parçasıdır; anlamı, görünüşünden ibarettir.
3) Çoğulluk Testi
“Millîye”, birbirine zıt fikirlerin barış içinde yarıştığı alanı büyütüyor mu? Yoksa tek ses dayatıyor mu? Gerçek bir “milli birlik”, hakemli bir çoğullukla mümkündür; tek sesle değil.
Provokatif Sorular: Ezberi Bozalım
– “Milliye’nin anlamı nedir?” diye sorduğunda, gerçekten yeni bir tanım mı arıyorsun, yoksa hazır bir slogana sığınmak mı istiyorsun?
– Bir politikanın “milli” olduğunu kim ilan eder; yurttaş mı, uzman kurumlar mı, yoksa iktidar sözcüleri mi?
– “Milli gurur”u hangi anda ölçüyorsun: Törende mi, yoksa mahkeme salonunda adalet ararken mi?
– “Kuvâ-yi Milliye”nin yerel dayanışma ruhu, bugün merkeziyetçiliğe mi hizmet ediyor, yoksa yerel demokrasiyi mi çoğaltıyor?
Sonuç: Anlamı Geri Almak, Siyaseti Düzeltmek
“Milliye’nin anlamı nedir?” sorusunun dürüst cevabı şudur: Tek bir anlam yok; ama kötüye kullanım için geniş bir alan var. Bu yüzden yapılacak iş, kavramı yeniden kurmaktır. “Millîye”, ancak üç ilkeyle meşru kalır: kapsayıcılık, şeffaflık ve çoğulluk. Aksi hâlde “milli” denen her şey, bir grubun menfaatini “hepimizin” diye pazarlayan bir ambalaja dönüşür.
Bugün ihtiyacımız olan, sembollerle değil standartlarla konuşan bir millî dil: Hak temelli, veriye açık, hesap verebilir. Sloganları değil, ölçütleri yüceltelim. Çünkü anlamı geri aldığımız gün, siyaseti de düzeltmeye başlarız. Ve belki o zaman, “milli” dediğimizde gerçekten hepimizi kastederiz.